Problemy z zajściem w ciążę stają się coraz istotniejszym problemem par w wieku rozrodczym żyjących w krajach wysokorozwiniętych.

W Polsce zaburzenia płodności dotykają już blisko 20% związków oczekujących potomstwa.

Do niedawna powszechnie uważano, że trudności z zajściem w ciążę związane są z tak zwanym “czynnikiem kobiecym”. Obecnie wiemy, że problem (co najmniej w równym) stopniu dotyczy mężczyzn.

Według niektórych badaczy, w ostatnich latach zaburzenia męskiej płodności znacznie przybrały na sile i mogą dotyczyć nawet 60% przypadków bezskutecznych starań o dziecko, a w 35 % są ich wyłączną przyczyną.

Zaburzenia płodności u mężczyzn mogą mieć bardzo zróżnicowane podłoże i w niektórych przypadkach wymagają wnikliwej diagnostyki i odpowiedniego leczenia. Takie sytuacje to mniejszość z nich.

Aktualnie, wśród najczęstszych przyczyn wymienia się przede wszystkim pogorszenia jakości i ilości nasienia. Jest to zjawisko dość powszechne i dynamicznie postępujące przede wszystkim w krajach wysoko rozwiniętych i bezsprzecznie łączy się z rozwojem przemysłu, zanieczyszczeniem środowiska i zmianą trybu życia.

W okresie 1980-2010 z powodu niekorzystnych zmian w środowisku i ich wpływu na produkcję nasienia, WHO aż o 75% obniżyła wartość jego koncentracji (stężenie plemników w 1ml) określaną jako prawidłową.

Bardzo ważnym elementem terapii męskiej niepłodności związanej z obniżonymi parametrami nasienia jest zmiana stylu życia, wprowadzenie odpowiednio zbilansowanej diety i ewentualnej suplementacji oraz ograniczenie kontaktu z toksynami środowiskowymi.

W wielu przypadkach jest to postępowanie wystarczające do eliminacji lub znacznego ograniczenia problemu. 

Pomocne będą tu oczywiście wszystkie elementy prozdrowotnego stylu życia i racjonalnej diety. Dziś skupimy się na aspektach, które mają szczególne znaczenie w kontekście płodności.

 

1. Maksymalnie ograniczenie kontaktu z substancjami toksycznymi rozpowszechnionymi w środowisku, przede wszystkim:

• środkami ochrony roślin
• metalami ciężkimi
• plastikiem, konserwantami, silnymi detergentami (o nich więcej w poprzednim artykule https://cmhipokratesa.pl/user,biblioteka,item,191)

 

Bardzo duża część pestycydów może w wielu mechanizmach wpływać na pogorszenie jakości nasienia. Możemy mówić tu o uszkadzaniu kanalików nasiennych, ograniczaniu ruchliwości plemników i niszczeniu ich materiału genetycznego czy działaniu anty-androgenowym.

Negatywny wpływ na płodność, na wielu poziomach wykazują również metale ciężkie, zwłaszcza kadm, ołów i rtęć. Pierwszy z nich może powodować liczne mikrouszkodzenia w jądrach skutkujące zmniejszeniem produkcji testosteronu i upośledzeniem spermatogenezy.

Ekspozycja na ołów może dodatkowo spowodować zmniejszenie masy jąder i okolicznych narządów. Nagromadzenie w organizmie rtęci oznacza ryzyko impotencji oraz pojawienie się nieprawidłowości w morfologii plemników, zmniejszenie ich liczebności i obniżenie ruchliwości.

Wymienione substancje są szeroko rozpowszechnione w naszym środowisku, kumulują się w żywności, są obecne w wodzie, glebie.

Aby unikać nadmiernego kontaktu z nimi, warto spożywać nieprzetworzoną żywność ze sprawdzonych źródeł, możliwie z upraw ekologicznych czy własnego ogródka. Cennym rozwiązaniem, pozwalającym na oczyszczenie wody, jest również zamontowanie w domu filtru odwróconej osmozy.

 

2. Prozdrowotny styl życia

Do utrzymania optymalnej płodności konieczny jest również zrównoważony tryb życia. 

Rytm snu i czuwania, ilość tkanki tłuszczowej, poziom stresu i aktywności fizycznej mają bardzo duży wpływ na funkcjonowanie gonadalnego układu hormonalnego. Brak równowagi w wymienionych obszarach dość szybko prowadzi do jego rozregulowania, co skutkować może m.in. zmniejszeniem stężenia testosteronu i w konsekwencji zaburzeniami procesu spermatogenezy.

Temat wpływu stylu życia na działanie układu hormonalnego również został już omówiony

https://cmhipokratesa.pl/user,biblioteka,item,190

 

3. Rezygnacja z używek

Ze względu na powszechność nałogu palenia papierosów w Polsce, dym tytoniowy jest wymieniany wśród głównych przyczyn obniżenia parametrów nasienia.

Szacuje się, że płodność palaczy jest niższa o ok. 30% w stosunku do niepalących równolatków. Nikotyna powoduje uszkodzenia w materiale genetycznym plemników, zmniejszenie ich liczebności i aktywności. Wolne rodniki powstające przy spalaniu tytoniu powodują również uszkodzenie błon komórkowych.

Działanie etanolu na funkcje związane z płodnością jest wielotorowe i w dużej mierze zależy od ilości w jakich jest spożywany. Nadużywanie alkoholu poprzez wpływ na układ hormonalny i zmniejszenie wchłaniania cynku w przewodzie pokarmowym pośrednio powoduje spadek stężenia  testosteronu i zaburzenia jego metabolizmu.

Niedobory cynku – jako jednego z kluczowych „pierwiastków” płodności skutkują szeregiem nieprawidłowości na poziomie ilości i jakości nasienia, żywotności plemników, potencji i wielu innych. U niepłodnych mężczyzn codziennie spożywających alkohol wykazano zmniejszoną objętość ejakulatu, obniżenie ruchliwości plemników i zwiększenie odsetka tych o nieprawidłowej morfologii w porównaniu do niepłodnych mężczyzn, którzy nie spożywali alkoholu.

 

4. Odpowiednia temperatura moszny

Optymalny przebieg procesu spermatogenezy odbywa się w temperaturze 34-34,5 stopni C. To z tego powodu jądra znajdują się w worku mosznowym, a nie wewnątrz brzucha. Nienaturalne podwyższenie temperatury w mosznie skutkuje zaburzeniami produkcji nasienia.

Podniesienie jej już o 1 stopień może ograniczać lwytwarzanie plemników aż o 40%. Aby do tego nie dopuszczać należy unikać długiego siedzenia, trzymania urządzeń elektronicznych w pobliżu miejsc intymnych (np. laptopa na kolanach), noszenia obcisłej bielizny z syntetycznych materiałów, zbyt częstego korzystania z sauny i gorących kąpieli oraz dobierać odpowiedni rodzaj aktywności fizycznej (zarówno zbyt mała jak i zbyt intensywna aktywność może powodować podniesienie temperatury w mosznie).

 

5. Racjonalne korzystanie z farmakoterapii

Do leków, które w różnych mechanizmach mogą upośledzać męską płodność lub sprawność seksualną należą środki stosowane w leczeniu nadciśnienia, duża część cytostatyków, niektóre z leków stosowanych w psychiatrii i neurologii (neuroleptyki, niektóre leki antydepresyjne, sole litu, lewodopa), cymetydyna, kortykosteroidy, dizopiramid (lek antyarytmiczny), sulfasalazyna (stosowana w nieswoistych chorobach zapalnych jelit).

 

5. Wsparcie dietetyczne i suplementacyjne

Oprócz odpowiedniego zbilansowania głównych składników odżywczych, „dieta płodności” mężczyzn powinna charakteryzować się wysoką zawartością:

antyoksydantów (znajdziesz je m.in w ciemnych owocach, jabłkach, czerwonych i pomarańczowych warzywach, szpinaku, jarmużu, pietruszce, buraku, kakao, zielonej herbacie, naturalnej kawie, roślinach strączkowych, kiełkach. Część z nich występuje również w jajach, nabiale, rybach i algach morskich )

nienasyconych kwasów tłuszczowych (dobre oleje - np. oliwa z oliwek, olej rydzowy, świeży olej lniany i rzepakowy, dobrej jakości tłuste ryby (uważaj na zanieczyszczenia metalami!), orzechy włoskie, awokado)

wybranych minerałów – w tym zwłaszcza cynku i selenu (pestki dyni i sezamu, orzechy - nerkowca, brazylijskie, kakao, szparagi, grzyby, żółtka jaj, niektóre ryby) 

witaminy B6 (chude mięso, jaja, drożdze, produkty zbożowe, warzywa krzyżowe, banany, orzechy włoskie) oraz C i E, które również są silnymi antyoksydantami( czerwona papryka, natka pietruszki, porzeczki, kiwi,cytrusy, dzika róża, acerola i wiele innych; witamina E - oleje roślinne, pestki, orzechy, kiełki, awokado, kasze gruboziarniste)

aminokwasów – jak L-karnityna (mięso wołowe, ryby)

produktów mających udowodniony pozytywny wpływ na parametry związane z płodnością: orzechy nerkowca i czosnek.

 

Czego należy unikać w diecie?

Przetworzonej żywności, w szczególności produktów zawierających sztuczne kwasy tłuszczowe o konfiguracji trans czyli utwardzone tłuszcze roślinne (duża część wyrobów piekarniczych, produkty smażone w wielokrotnie używanych tłuszczach - fast foody, przekąski typu chipsy, paluszki, krakersy, słodycze takie jak pączki, ciasta, niektóre produkty czekoladowe, zupki w proszku, żywność typu instant)

Produktów zawierających związki estrogenowe i ich pochodne (lub blokujące ich wydalanie): lukrecja, grejpfrut, chmiel (Piwo!), duże ilości innych alkoholi.

 

Przy podejrzeniu znacznych niedoborów, lub niewystarczającej podaży z dietą, warto po konsultacji z lekarzem lub dietetykiem klinicznym rozważyć odpowiednią suplementację lub terapię ziołową:

 

• L-karnityna z witaminą C i E (postępowanie pierwszego rzutu, najlepiej udokumentowane)
• Cynk i selen (przyjmowane w odstępie czasowym)
• Kompleks witamin B (a zwłaszcza witaminy B5 i B6)
• L - arginina

 

Inne surowce wykorzystywane w terapii naturalnej:

• Dereń japoński (znaczna poprawa ruchliwości plemników)
• Buzdyganek ziemny (zwiększenie produkcji plemników i ich ruchliwości)
• Żeń -szeń właściwy 
• Korzeń pokrzywy (poprawa metabolizmu testosteronu i zwiększenie stężenia jego wolnej formy)
• Żeń-szeń tienchi (pobudzenie wydzielania androgenów, zwiększenie produkcji plemników i ich ruchliwości, poprawa sprawności seksualnej)

 

Źródła:

Kumar N, Singh AK. Trendy niepłodności czynnika męskiego, ważnej przyczyny niepłodności: przegląd literatury. J Hum Reprod Sci 2015; 8: 191-6:

 

Bomba M, Rusin M. Wpływ czynników środowiskowych na występowanie zjawiska niepłodności u mężczyzn. Med Og Nauk Zdr. doi: 10.26444/monz/132202.

 

Jeznach-Steinhagen A., Czerwonogrodzka-Senczyna A., Dieta w leczeniu zaburzeń płodności u mężczyzn z obniżoną jakością nasienia, Endokrynologia, Otyłość i Zaburzenia Przemiany Materii 2013, tom 9, nr 1 .

 

Skowron B., Juszczak K., Thor P., Niepłodność męska indukowana lekami, Folia medica cracoviensia vol. li, 1–4, 2011.

 

Buhner S.H., Naturalny testosteron.